Omdat der dizze moanden mooie publicoaties verschienen van Harm de Jonge (Dansmoes), Fré Schreiber (Lampke) en Tonko Ufkes (Doagen en dreumdoagen) zag Fieke Gosselaar, schriefster en streektoalconsulent van t CGTC, dat as n mooie aanlaiden om aan dizze Grunneger schrievers n poar vroagen te stellen. Dizze moal n poar vroagen veur Tonko Ufkes.
As man van de toal zet Tonko Ufkes zoch al joaren in veur t Grunnegs, veural deur podium te geven aan Grunneger schrievers. Zo is hai hoofdredacteur van t digitoale tiedschrift Oade, opvolger van t pepieren tiedschrift Krödde dat nait meer bestoan kon. Hai gruide op in Zevenhoezen, zodat hai in t Westerkwartiers schrift. In 2019 won hai de Freudenthalpries, de belangriekste pries veur Nedersaksische literatuur. Hai schrift verhoalen en gedichten en publiceert ook veul in t literaire tiedschrift veur t Nedersaksische toalgebied: Roet. Net as zien recente bundel Doagen en Dreumdoagen wordt dat oetgeven deur t Drentse Huus van de Taol in Beilen. Op 6 juli is zien nijste bouk presenteerd op festival ZomerGoed landgoedfair in Linde.
Noa 6 gedichtenbundel en 5 verhoalenbundels hest n nije, dien 6e, verhoalenbundel schreven ‘Doagen en dreumdoagen’. Woar kinstoe beter bie wegdreumen, bie t schrieven van gedichten of bie de verhoalen?
Al hiel laang, vanòf 1989, schrief ik gedichten ien t Grunnegs en die werden meest ploatst ien t tiedschrift Krödde. Veul van die gedichten kwammen doarnoa ien de bundels, voak met n holtdruk of met n foto der noast: n gedicht moet bij mij kört en direkt weden, moet woorden zuken bij n gevuul zunder dat gevuul te benumen. Sums lukt dat, sums stijt n gedicht zomor op pepier en huuft ik der allent nog an te sliepen om t riem, t ritme, de klemtoon en zukswat goed te kriegen.
t Verschil tussen t schrieven van gedichten en t schrieven van verhoalen is niet zo groot: de vörm is aans, meer niet. t Begunt beiden met n soort ‘weerlichtflits’, zo van: over dit gevuul of dit veurval wil en zel en moet ik wat moaken. Dan goa ik schrieven en doarnoa herschrieven. Die eerste flits is mooi, dat onderweegs weden ien t verhoal of gedicht is mooi waark en as t ien t lest kloar is, ben ik hielemoal leeg. En slim opgelucht.
Bij mij is n verhoal n filmke woarien ok veuruut of achteruut keken wordt. Bij t schrieven zit nogal wat ambachtswaark en met één verhoal kin ik tiedstieden drok weden; dat moakt t schrieven van n verhoal toegelieks lasteg, spannend en prachteg.
Doe hest n grode laifde veur de Grunneger toal. Wat binnen veur die belangrieke woorden in dien toal en woarom?
Verhoalen en gedichten schrief ik eileks altied ien t Grunnegs, t is mien eerste toal, de toal van thuus. Loater kwammen doar aander toalen bij: t Hollands, de schooltoalen Engels, Duuts & Fraans. En nog weer loater heb ik Fries en Zweeds leerd. Aalmoal mooie en bruukboare toalen en toch, t Grunnegs zit slim diep en doarien kin ik alles zeggen en schrieven.
Zulf kom ik van Zeuvenhuzen [Zevenhuizen] en krekt as overal ien t Westerketier wordt doar t woord: ‘jim’ bruukt, woar ien t Hollands zeid wordt: ‘jullie’. t Woord ‘jim’ zit ok ien t Stellingwaarfs en ien t Fries. t Is n veurbeeld van n mooi woord en t Westerketiers, t Grunnegs en alle aander toalen hemmen doezenden mooie en bruukboare woorden – dat moakt elke toal zo biezunder.
n Toal moet niet vastzitten an olde woorden uut de tied dat alles beter waas, want ok ons Grunneger toal is veur nou. Belaangrieke woorden bennen veural gien woorden zo as: ‘snoetjeknovveln, kopstubber, sikkom, kniepstuver enz.’ want dat bennen olderwetse woorden die ien t gewone leven niet bruukt worden.
As der echt n liestje kommen moet van mooie woorden dan stoan doar wat mij betreft “oer-woorden” ien, woorden, die ien Grunnen en toegelieks ok bij ons buren elke dag bruukt worden. Denk bv. an: ‘dag & nacht’ of ‘zun & moan’. Van west tot oost bruken ons buren – en wij dus ok – host letterlek zo’n zulfde “oer-woord.” Dat gijt van Engelaand, Hollaand, Frieslaand, Grunnen, Duutslaand, Denemarken noar Zweden. Kiek mor: ‘day & night’, ‘dag & nacht’, ‘dei & nacht’, ‘dag & nacht’, ‘Tag & Nacht’, ‘dag & nat’, ‘dag & natt’ / ‘sun & moon’, ‘zon & maan’, ‘sinne & moane’, ‘zun & moan’, ‘Sonne & Mond’, ‘sol & måne’, ‘sol & måne’.
In dien bundel binnen 33 verhoalen opnomen in verschillende dailen ’n Begun’, ‘Hieltied vannijs’, ‘Zomor hier’ en ‘De leste tied’. Hou kommen bie die nije ideeën bovendrieven en zit der veur die in alle verhoalen soamen n groder verhoal in?
n Nij idee veur n verhoal komt zo t liekt vanzulf en t komt meest geliek noadat n veureg verhoal hielemoal òf is. Hoe of t krekt zit wiet ik niet; bij t fietsen of wandeln schut me sums zomor wat ien t zin, mor zuks kin ok gebeuren bij t lezen van e kraant of n boek. Of sums, noa n bepoald veurval of gesprek wil ik doar over schrieven en mor toegelieks is t amper te sturen: Ien dizze bundel gijt t bv. niet over wadlopen – woar ik toch as gids de haalve zummer op t Wad ben. En t gijt nargens over ons kiender en kleinkiender, ok al bennen die slim belaangriek veur mij en mien vraauw.
n Schilder zigt overal onderwaarpen om op t doek te zetten, n meziekman heurt overal verskes ien en n schriever zit bliekboar nooit verlegen om n verhoal. Tja, misschien zit t zo.
De 33 verhoalen ien ‘Doagen en dreumdoagen’ bennen aalmoal as lösse verhoalen schreven en doarnoa deur redakteur Roelie Koobs uutzöcht, sekuur bekeken en op volgorde zet. Alle verhoalen stoan hiel dicht bij mij, mor ze goan niet over mij mor over n schoakspeuler, n tekenoar, n fotogroaf, n pianiste uut Iran, n olde man uut Griepskerk, n schooljonge, n olde vraauw uut Noordloaren, n vekaansieganger ien Noorwegen enz.
Voak goan mien verhoalen over gewone mensen die ieneent wat metmoaken; wat belaangrieks of wat vremds. En meesttied lopt et ien t lest goed òf. En sums ok niet.
Wat is veur die beste Grunneger literatuur schreven? Of de Drentse, want doe schrifst ook al joaren veur tiedschrift Roet en dien bouk is oetgeven deur t Drentse Bouk.
Veur de Grunneger literatuur het t tiedschrift ‘Krödde‘ slim belaangriek west en vanòf 1989 – toen ik zulf begon – tot an t leste nummer uut 2015 heb ik ‘Krödde’ nog altied veur t griepen. t Digitoale tiedschrift ‘Oader’ is n lutje echo van ‘Krödde’ en ien die beide tiedschriften is prachteg waark te vienden. Belaangriek veur t begun van mien eigen schrieverij waas de dichtbundel ‘Oet t zicht’ uut 1988 van Peter Visser; t wer me ien één klap duudlek dat ok ien t Grunnegs veur alles woorden bennen: veur elk gevuul en veur alles wat gebeurt. t Waark van Peter Visser, Henry Hes en Jan Glas is hiel goed, wel wiet t beste wat ooit ien t Grunneg schreven is.
De verhoalen van Reinder Hiemstra en Melle Hijlkema blieven me bij alle moalen lezen weer verassen, krekt as de verhoalen van twee klassieke schriefsters: Sien Jensema en Duut van Goor.
Mien verhoalen stoan geregeld ien t Drentse tiedschrift ‘Roet‘ en de hiele groep rond dat blad moakt mooi waark. t Verboast me traauwens dat Streektoal-schrievers zo as Marga Kool en Anne Doornbos uut Drenthe en Johan Veenstra uut de Stellingwarven ien Grunnen amper bekend bennen.
En as ik nou es twee wensen doen mog bij t CGTC, dan wis ik wel: Elk joar n Nedersaksisch leesboek met verhoalen en gedichten uut t hiele gebied. En n stevege en betoalde schriefopdracht veur Ingeborg Nienhuis.
