Omdat der in september en oktober mooie publicoaties verschenen van Aly Freije, Aafke Steenhuis en Rients Faber, zag Fieke Gosselaar, schriefster en streektoalconsulent van t CGTC, dat as n mooie aanlaiden om aan dizze Grunneger schrievers n poar vroagen te stellen. Vandoag n poar vroagen veur Aafke Steenhuis.
Schriefster en schilder
Aafke Steenhuis is schriefster en schilder. Ze is in 1946 geboren in Delfziel. Ze studeerde in Stad Nederlands en Spoans. Ze is traauwd mit Jan Joost Teunissen. In 1973 waarkten zai in landhervörmen in Chili en schreven der heur eerste bouk over. In 1974 verhoesden ze noar Amsterdam, eerst woonden ze in n tjalk in de Amstel, tegenwoordeg in n diekhoes aan t IJ in Amsterdam-Noord. Ze hebben n dochter, Belle, en n zeun, Jannis. Ongriepboare schare van Twijde Wereldoorlog dij op heur kindertied lag, moakte dat ze al jong heur aigen tied begriepen wol en zoch veur wereldpolitiek interesseerde. Onlangs verscheen De grote wilde vaart | Wereldhavens en globalisering.
“Wereldhavens zijn toenemend in het nieuws. Een scheepsongeluk in het Suezkanaal, de coronapandemie, oorlogen, klimaatverandering, geopolitieke spanningen: havens en wereldhandel raken makkelijk ontwricht. Wat gebeurt er in die wereldhavens? Hoe zijn ze ontstaan? Hoe hebben ze zich ontwikkeld? Hoe hebben de havens in China zich zo enorm kunnen uitbreiden? Kunnen havens eindeloos blijven groeien, of niet? Wat doen ze aan het klimaat en de energietransitie? Hoe ziet de maritieme wereld er straks uit? Dat zijn vragen die Aafke Steenhuis en Jan Joost Teunissen zich stelden. De afgelopen tien jaar reisden ze, nieuwsgierig en gedreven, naar cruciale en kleurrijke havens in de wereld, zoals Shanghai, Singapore, Mumbai, Dubai, Alexandrië, Kaapstad, Rotterdam, Hamburg, Marseille, Genua, Los Angeles, Santos. Over hun reis om de wereld schreven zij een spannend, informatief en sfeervol boek getiteld De grote wilde vaart | Wereldhavens en globalisering.”
Blifst voak dichtbie t wotter in joen waark. Hou komt n nij idee boven drieven, n goie stee of deur omgeven of aans wat?
‘In aal mien bouken goit t over wotter. Ik bin in Delfsiel geboren, aan t Damsterdaip. Haail voak noar hoaven tou en noar diek. Ik heb aaltied op dieken en bie wotter woond – en hier in Amsterdam ook, bie t IJ. IJ betaikent wotter, net as Ie, A, Eau, Ee: geogroafische noamen dij voak veurkommen. Ik bin veul op raais west, ik was journaliste veur Zuud-Amerikoa. In Windjammers in Delfzijl – De route van de chilisalpeter wordt de verbinding legd tussen Chili en Delfsiel. Plannen veur nije bouken ontstoan vanzulf in mien kop. Voak ropt het aine bouk t andere op. Dat gaait toerloos deur.’
Wat is t grode verhoal worden van de zuiktocht noar De grote wilde vaart: Wereldhavens en globalisering?
(en is der, ondaanks veul klaainer, toch nog n lien te trekken mit hoaven van Delfsiel?)
‘Aales wat wie om ons tou hebben: bloeskes, boksems, stoulen, schounen, apperoaten, medisienen, auto’s, fietsen, grasmaaiers, komt mit boten oet t boetenlaand noar ons tou. Dij boten voaren van hoaven noar hoaven. 90 % van de wereldhandel gait per schip. Hoavens binnen de knooppunten van de wereldgemainschap. Wie dochten: as wie over hoavens schrieven, is dat de beste menaaier om de wereld van vrouger en van nou te begriepen. In tien joar tied raaisden wie de haaile wereld over, van Shanghai noar Hongkong en Singapore, van Los Angeles noar Valparaiso en Santos, van Kaapstad noar Alexandrie en Dubai, van Rotterdam noar Marseille, Genua en Piraeus. Der is n direkte lien mit Delfsiel: het bouk begint der mit, hou mien kinderervoaringen in Delfsiel dij nijsgiereghaid noar verre landen vormd hebben.’
Schrifst noast t Nederlands ook in t Grunnegs. Wat betaikent t Grunnegs veur die?
‘t Grunnegs is mien eerste toal, en mien maist gevuilege toal. Pas op kleuterschoul heb ik Hollands leerd. Joaren leden heb ik n stuk schreven woarom t Grunnegs zo belangriek veur mie is. t Komt oet t bouk “Midden in de wereld”.’
Toal, tied en roemte
Aafke Steenhuis: ‘Wat verbindt mie mit Grunnen? Ik woon al hoast viefteg joar in Amsterdam. Mor dij olle, hail vrouge binding vuil ik nog doagelijks. Dat zit in drie dingen, leuf ik. In de toal, in t verleden dat aaltied opspeult, en in de roemte. As hail lutje wichtje heb ik aal leerd dat toal n wonder is. Mien moeke kwam van Delfsiel, mien pa van Schoapbulten.’
‘Wat waren de eerste woorden dij ik in ons hoes aan t Damsterdaip, bie t tiggelwaark tussen Delfsiel en n Daam, heurde? Noamen van eten, van de dingen in hoes en de plekken boetendeur, mit zukse biezundere klanken. Bie zummer gingen wie op fiets noar diek: noar Larriesmit, Noaterij, Bairumernijstad, Spieksterboetendieks. Of wie gingen noar mien aander oma, dij hailemoal allain midden in de wereld op n lutje spultje bie Schoapbulten woonde, en din heurde ik heur proaten over Faarmsom, Waaiwerd, Eemskes en Oterdom. Lalleweer en Geefsweer. Of wie luipen over Rieksweg noar mien grootolders in Delfsiel. Mien oma zong verskes mit vremde, duustere woorden dij nog aaltied in mien kop zitten:
Ol Tipzak lag in t aaskegat, Schuurman sluig hom mit n haalf brood veur t gat, nou, Tipzak, nou. Of: Ik ruir mien potje mit brij om, mor t is zo hait, zo lus ik t nait, ossebossee, wel gait er mee, achter op mien slingerdeslee, as mien slingerdesleetje brekt, vaalt mien lutje wichtje op weg.
Mien haile kindertied was heur hoes in Delfsiel, mit diek en hoaven en zee der omtou, n oaventuur en n vaaileg verbaarg tougelieks.’
‘Wat waren der veul vogels mit mooie noamen! Over swaalfkes en laiwerkes, wilsters en dikschieterlieren heurde ik. De veurnoamen van minsen, veuraal de manlunoamen, waren ook biezunder. Ik haar n oom Tjapko, en mien overgrootvoader haitte Tammo, en der binnen ook n Ritzo en n Menzo en n Onno in de femilie, en loater heurde ik van Emo en Menko, Ubbo, Thezo, Hayo en Fokko, Omko, Popko en Aylco. Ook Italioanse kerels hebben noamen op o: Marcello, Paolo, Claudio. Mor wat heurde dat aans! Dat waren eelske noamen, gain degelke, swoare manlunoamen.
As kind in de roemte van Grunnen leerde ik vanzulf dat t heden deurtrokken is van t verleden. Aal dij lutje dorpen mit heur wierden en Romaanse kerkjes, mit roodstainen hoeskes en resten van stainhoezen, mit heur dieken en polders en grote boerenploatsen. Ik zat bie mien pa achterop de Berini-brommer, en ik was vervuld van de ontzaggelke tied en roemte om mie tou.
Dij grote, verre roemte van Grunnen muik mie tougelieks klaain en groot. Ik begreep al jong dat n mins n dail is van n groter gehail – dat mokt joe beschaaiden mor verbindt joe ook mit aander minsen en mit de wereld dij groot en oetdoagend is.
Toun ik pas in stad woonde, en loater in Amsterdam, maarkte ik dat ik s oavends voak slim muideg was. t Was, omdat mien ogen dij wend waren aan roemte en dij oetkeken noar n spoor van n mins in dij roemte, nou toerloos deur allain mor minsen zagen, minsen in buzzen, op stroat, op maart, overaal.
Dij roemte van Grunnen! Doar binnen de mooiste expressionistische schilderwaarken van t haile laand mokt. Dij beweegleke en aalvot vergliedene luchten, de haarde wind dij iepen schaif over weg en sloten hin jagt, de blinkende moaren en daipen en kenoalen mit swaarte boltjaalken, de donkerbroene peerden in t laand: ze binnen as n feest neerzet deur onze schilders van De Ploeg, deur Jan Wiegers, Jan Altink, Hendrik Nicolaas Werkman, Johan Dijkstra, Wobbe Alkema, Jan van der Zee, Hendrik de Vries, Marten Klompien en andern. De schaarpte van t bestoan gaven ze weer in holtdrukken in swaart en wit. Mor in heur eulievaarfdouken muiken zai van Grunnen n glinne, gluiende wereld: hel gruin en griesblaauw en stainrood.
Toal, tied en roemte: dat is wat mie bindt mit Grunnen. Zo simpel as dij woorden lieken, ze binnen de bronnen van t leven.’
Saul van Messel
‘t Grunnegs is n haile concrete Saksische toal; t benuimt de dingen van laand en waark en hoes. Mor t wonderlieke is dat je in dat eerdse Grunnegs zo goud de belangriekste begrippen van leven en dood oetdrukken kinnen, zo as de Grunnegse dichters ook aaltied doan hebben en doun. Saul van Messel schreef:
Over mien loater
bogt zok
mien vrouger.
Mien gedichten
dij t ook nait waiten
mainen:
om en om.
Wat is veur die beste literatuur in t Grunnegs schreven en woarom?
Ik hol veuraal van Grunneger gedichten, veuraal van Simon van Wattum. En ik hol van Grunnegse laidjes: Ede Staal, Hans van der Lijke, Alje van Bolhuis.’
