Voorbeeldzinnen uit historische teksten: een dilemma
Ons taalgebruik en de denkbeelden waar het taalgebruik symbool voor staat veranderen continu. Sommige woorden die honderd, vijftig, of misschien zelfs tien jaar geleden als normaal werden gezien, zijn vandaag de dag niet meer acceptabel. In het licht van de culturele manifestatie Bitterzoet Erfgoed zal dit artikel ingaan op de dilemma’s over taalgebruik binnen het digitaliseringsproject van WoordWaark, de online Groningse taaldatabank. Welke dilemma’s komen er kijken bij het openstellen van historische teksten? En hoe balanceer je de belangen van taalkundig onderzoekers aan de ene kant en het algemene publiek aan de andere kant?
Door: Hedwig Sekeres
WoordWaark – Geschreven Gronings
Tijdens het project WoordWaark – Geschreven Gronings worden de bijna 800 Groningstalige werken uit de Universiteitsbibliotheek van de RUG gedigitaliseerd. Het doel van dit project is om een openbaar toegankelijk corpus van het geschreven Gronings te maken, waarin alle losse zinnen uit deze werken zijn opgenomen. Voor wetenschappers die zich bezighouden met taalvariatie en -verandering is dit corpus een nuttige bron, omdat het de Groningse taal uit verschillende gebieden en verschillende tijden weergeeft. Maar ook voor mensen die ‘gewoon’ geïnteresseerd zijn in het Gronings is het corpus nuttig, omdat het gebruikt kan worden om voorbeeldzinnen te maken bij de woorden uit de al aanwezige woordenboeken. Zo wordt inzichtelijk gemaakt hoe een woord in context gebruikt wordt.
Historische teksten
Het oudste boek in de verzameling komt uit 1822, een tijd waarin er anders naar gemarginaliseerde groepen werd gekeken. Dit is ook duidelijk te merken aan het taalgebruik in een deel van de boeken: het n-woord wordt gebruikt om zwarte mensen te omschrijven, er staan antisemitische uitdrukkingen in en ook de oorspronkelijke inwoners van de Verenigde Staten worden met racistische termen aangeduid. Daarnaast zijn er veel fragmenten te vinden waarin vrouwen worden neergezet als dienstbaar, zwak en minderwaardig, of waarin andere stereotyperende beelden voorkomen. Voor een historisch corpus is dit natuurlijk niet verrassend, maar het levert wel problemen op voor de woordenboekfunctie van WoordWaark. Het is namelijk niet de bedoeling dat iemand op wil zoeken hoe je een bepaald woord in het Gronings gebruikt, en dan geconfronteerd wordt met een antisemitische of racistische uitdrukking waarin dit woord voorkomt.
Taalkundig onderzoek
Voor wetenschappelijk onderzoekers is het aan de andere kant juist van belang dat alle teksten precies zo overgenomen worden als in het origineel. Om de variatie in de taal zowel op regionaal gebied als door de tijd heen te kunnen onderzoeken, is het nodig dat het corpus een directe afspiegeling is van hoe de taal gebruikt werd. Dat betekent dat niet alleen spellings- en typfouten moeten worden overgenomen, maar ook het schadelijke taalgebruik. Alleen zo kan de taal echt goed onderzocht worden, en kunnen onderzoekers bijvoorbeeld ook bestuderen welke woorden vaak in combinatie met elkaar voorkomen. Daarnaast is het ook belangrijk om de geschiedenis niet te verzwijgen of uit te wissen: we kunnen het huidige taalgebruik alleen begrijpen als we de historische context meenemen.
Lees het volledige artikel in de nieuwe Erfgoednieuws, online erfgoedmagazine van CGTC en Erfgoedpartners.
Erfgoednieuws is de maandelijkse digitale nieuwsbrief van Erfgoedpartners en CGTC met nieuws en actualiteiten over erfgoed uit Groningen. Erfgoednieuws ook ontvangen? Meld je aan via de website van Erfgoedpartners.
